Deniz Meteorolojisi ve “Denizde Amatör Hava Tahmini”

Prof. Dr. Mustafa Sarı – Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu

---

Sunuş: Amatör denizciler ve meteoroloji: Gökhan Abur hocanın ardından… / Sezar Atmaca

Amatör denizcilere yönelik yayınlar hayli az olduğu için amatör denizciler meteoroloji/hava tahmini konusunda uzun yıllar yazılı kaynak olarak sadece profesyonel denizcilere yönelik kitapları ve dergilerde çıkan makaleleri kullandılar. Yazıları, çevirileri, radyo/TV yayınları, dersleri, brifingleri, kurslarının yanında amatör denizcilerle kurduğu sıcak ilişkilerle bu gidişatı değiştiren 15 Eylül’de yitirdiğimiz meteoroloji yüksek mühendisi Gökhan Abur (1943-2023) hocamızdır. Gökhan hoca uzun yıllar Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Meteoroloji Bölümü’nde çalıştıktan sonra 2003’te emekli olmuştu.

Gökhan Abur hocamızı 1999’da kurucu ortağı olduğum Atlantis Yatçılık’ta verdiği “Meteoroloji ve Denizde Hava Tahmini” dersleri vesilesiyle tanıdım. Davudi sesiyle, tahtaya yaptığı çizimlerle işlediği konuları tane tane anlatarak sizi adeta “havaya sokar”dı.

İletişim Yayınları’na önerdiğim ve editörlüğünü yaptığım “Anında Hava Tahmini” kitabının çevirisini kabul ettiğinde çok sevinmiştim. Gökhan hocanın arkadaşı M. Engin Sözen’le birlikte çevirdiği amatör denizcilere de yönelik kitabın ilk baskısı 2001’de yayımlanmıştı.[1]

Çeviri sonrası “denizlerimize ilişkin” bir meteoroloji kitabı hazırlama sözü de vermiş, bunun için örnek İngilizce kitaplar üzerinden birkaç kez de konuşmuştuk ama gerekli zamanı ayıramadığı için bu proje gerçekleşmedi. Ancak ADF/Amatör Denizcilik Federasyonu’na hazırlayacağım ADEK/Amatör Denizci Elkitabı’nın “Meteoroloji” bölümünü yazmasını istediğimde “sıkıştırmazsan olur” demişti (2004).

Meteoroloji bölümü metin ve çizim taslaklarını birkaç parti halinde verdi, bazı yerleri birlikte ayıkladık, önerdiğim özdeyişleri ve fırtına takvimini onayladı, çizimleri de halledince ortaya yetkin bir bölüm çıktı.[2]

Yıllar sonra ADF Yayınları’ndan çıkacak “50 Ways to Improve Your Weather Forecasting”[3] kitabının çevirisi için de (M. Engin Sözen’le birlikte) sözleşme imzaladık (Mayıs 2011) ama müzik faaliyetlerinin yoğunluğu, diğer çevirmenin rahatsızlığı nedeniyle zaman ayıramayınca başladığı çevirisinden mahrum kaldık.

Lise yıllarında başladığı, bir dönem profesyonel olarak (bir albüm/14 plak), yıllar sonra “Kargalar Kafeste” grubuyla son yıllarına dek sürdürdüğü ilk göz ağrısı müzik sevdası hocanın renkli kişiliğini yansıtır.

Amatör ve profesyonel denizcilere kurslarda/eğitim merkezlerinde/üniversitelerde ders verme, NTV’de meteoroloji editörlüğü ve “Hava Durumu” sunumu, Beysun Gökçin’in hazırlayıp/sunduğu Açık Radyo-Açık Deniz programındaki açıklamaları, Aşağı Yarışı brifinglerinde (dümenci toplantılarında) rotadaki etkili hava koşulları hakkında ekipleri bilgilendirme, Naviga dergisindeki yazıları ve yine D Marin’in katkısıyla Şubat 2019’da dergi eki olarak verilen Yeni Başlayanlar İçin Meteoroloji kitapçığı… Gökhan Abur hocanın hava durumu haritasının yıllar süren izleridir âdeta.

Havanın gözü yaşlı artık…

---

---

Denizde Amatör Hava Tahmininin Sınırları

Gökhan Abur hocamız her ne kadar amatör-sportif denizcileri meteoroloji/hava tahmini konusunda aydınlatmaya çalışmışsa da Boat Show’larda/internet sayfalarında sunum yapan amatör meteorologlar hiç eksilmedi.  Yazıları ve kitaplarıyla[1] tanıdığımız iki değerli biliminsanı Mustafa Sarı (su ürünleri) ve Mikdat Kadıoğlu (meteoroloji/afet yönetimi) Deniz Meteorolojisi kitabında (Alfa Yayınları, 2022) ABD’deki bir kasabada yanlış hava tahmini nedeniyle linç edilerek trajik bir şekilde hayatını kaybeden hava tahmini yorumcusunun hikâyesine (s. 221) atıf yaparak “hava tahmininin ne kadar zor ve sorumluluk gerektiren bir iş olduğunu anlamışsınızdır” diye bu konuda bizleri uyarıyor ve sınırları çiziyorlar:

“Aslında ‘amatör meteorolog’ aynen bir ‘amatör balıkçı’ gibi hareket etmelidir. Amatör balıkçı tuttuğu balığı ailesi, eşi ve dostlarıyla paylaşır. Ulusal satış ağı kurup tuttuğu balığı vergi gibi sorumlulukları üstlenmeden pazara sunamaz. Amatör meteorologlar da kendilerine göre yaptıkları tahminleri kendi çevresiyle paylaşabilir şüphesiz. Fakat web siteleri kurup, gazete ya da TV’ye çıkıp aktararak kamuoyunu etkilemeye çalışırsa işler karışır ve ortaya durdurulması gereken kanunsuz bir durum ortaya çıkar. Bu yüzden hava tahmininin sorumluluk gerektiren ciddi bir uzmanlık alanı olduğunu unutmadan kendiniz için hava tahmini yapabilirsiniz, ama sadece kendiniz için.” (s. 249)

Rahat okunur, anlaşılır, “balıkçılık/su ürünleri yetiştiriciliği ve meteoroloji” ilişkisine dek uzanan, bölüm sonlarındaki çalışma ve araştırma sorularıyla da hayli kapsayıcı ve bilgilendirici bir kitap Deniz Meteorolojisi, herkese öneririm.

Hava tahmini ile ilgili pratik bilgileri içeren “yığma bilgiler” yıllardır birçok kaynakta yer alır. Bu bilgiler kitapta sınıflandırılarak, derli toplu bir şekilde yer aldığı için “Denizde Amatör Hava Tahmini” bölümünden (sayfa 248-264) kısa bir bölümü (s. 249-251) örnek olarak aşağıda aktarıyorum:

---

[1] Dahası var ama birkaç örnekle yetinelim:
Müsilaj Ağıt mı, Umut mu? Mustafa Sarı, İş Bankası Kültür Yay. 2022.
Bildiğimiz Havaların Sonu: Küresel İklim Değişimi ve Türkiye, Mikdat Kadıoğlu,  Güncel Yay. 2001.
Havadan Sudan, Doğru Bilinen Yanlışlar, Galat-ı Meşhurlar, Mikdat Kadıoğlu, Tekin Yayınevi, 2019.

---

DENİZDE AMATÖR HAVA TAHMİNİ
Hava İşaretlerine Göre Hava Tahmini: Amatörce hava tahmini yapmak isteyenler için havayı izlemek ve onlardan anlam çıkarmak birinci önceliktir. Bunu yaparken aşağıdaki tablolar size yardımcı olabilir. Örneğin Tablo 12.2’ye bakarak havayı nasıl izleyeceğinizi ve havadaki değişimlerin ne anlama geldiğini öğrenebilirsiniz. Bunun için birçok istasyon verisine ihtiyacınız yoktur.
Kötüleşen Havanın İşaretleri
●Kalınlaşan, alçalan, tabanı yere yaklaşan bulutlar
●Şişkin, kabarık bulutların düşey olarak gelişmeye ve kararmaya başlaması
●Batı yönünde gökyüzünün siyah ve tehdit edici görünmesi
●Bulutların sayısının artması, gökyüzünde hızlı hareket etmesi
●Farklı yükseklikteki bulutların farklı yönlerde hareket etmesi
●Bulutların doğudan veya kuzeydoğudan güneye hareketi
●Geceleyin oluşan şiddetli yağış
●Barometrenin sürekli veya hızlı düşüşü
●Bacalardan çıkan dumanın alçalması
●AM radyolarında parazit
●Rüzgârın yönü kuzeyden doğuya ve muhtemelen doğudan güneye değişmesi
●Ayın etrafında hale (daire) olması
●Sabahleyin görülen kuvvetli rüzgâr ve/veya kırmızı gökyüzü
●Sıcakların mevsim normallerinin çok üzerinde veya altında olması
●Hâkim rüzgâr yönüne göre yönlenmiş ağaç yapraklarının sırtını dönmesi.

Kuvvetli Rüzgâr İşaretleri:
●Güneşin sarı bir ufukta batışı
●Normalden daha parlak yıldızlar
●Hava sıcaklığında büyük değişimler
●Bulutların keskin ve belirgin kenarları
●Açık bir gökyüzünde, hafif, parçalı bulut izleri

Yağış İşaretleri:
●Uzaktaki cisimlerin ufuk çizgisinden daha yukarıda görülmesi
●Sesin çok net ve uzaklardan duyulabilmesi
●Şeffaf tül perde şeklindeki sirrus bulutlarının kalınlaşması, alçalması
●Puslu ve yapışkan bir hava. Yağış 18-36 saat arasında başlayabilir.
●Güneş veya ayın etrafında hale görülmesi
●Güneyli rüzgârın kuvvetlenmesiyle birlikte bulutların batıdan gelmesi
●Rüzgârın (özellikle kuzeyli rüzgârın) önce batıya ve sonra da güneye yön değiştirmesi
●Sürekli olarak barometrenin değerinin düşmesi
●Solgun ve renksiz günbatımı
●Gündoğumunda batıda kırmızı bir gökyüzü

Açan Havanın İşaretleri:
●Bulutların taban yüksekliğinin artması
●Bacalardan çıkan dumanın yükselmesi
●Barometrenin hızla yükselmesi
●Rüzgârın batıya, özellikle doğudan-güneye-batıya dönmesi
●Soğuk bir cephenin 4-7 saat önce geçmiş olması
●Sabah erkenden gri bir gökyüzü
●Sabahleyin sis veya çiy görülmesi
●Yağmurun durması ve bulutların günbatımında parçalanması

Açık Havanın Devam Etmesine Yönelik İşaretler:
●Sabah etkili olan sisin açılması
●Batı ve kuzeybatıdan esen tatlı rüzgâr
●Barometrenin sürekli veya hızlı yükselmesi
●Parlak ay ve geceleyin hafif meltem
●Yerdeki önemli miktarda çiy veya kırağı
●Sabahleyin batıda temiz, mavi bir gökyüzü
●Yazın ikindi vakti bulutların gökyüzünde benek benek dağılması
●Güneş batarken doğuda gökyüzünün kırmızı, batıda açık olması.

Atmosferik Cephe Dalgasına Göre Hava Tahmini: Tablo 12.2, bazı meteorolojik bilgilere ve gözlemsel modellere dayanarak hazırlanmış bir hava tahmin aracıdır. Alçak basınç merkezi ve ona bağlı soğuk ve sıcak cephe gibi genel sinoptik hava sistemlerinin etkili olduğu kış aylarında oldukça kullanışlıdır. Sadece yer seviyesindeki gözlemleri kullanır.

(Deniz Meteorolojisi, Prof. Dr. Mustafa Sarı – Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu, Alfa Yayınları 2022, s. 249-251)

Bağlantılı yazı bkz: Yeni Bir Amatör/Sportif Denizcilik Anlayışı İçin